Hangi Meslek? Peki Neden?
Hangi Meslek? Peki Neden?
Meslek seçiminde kişilerin seçimlerini etkileyen birçok faktör vardır. Bunlardan bazıları;
- Kişinin hayal ve istekleri,
- İlgi, yetenek ve değerleri,
- Cinsiyeti,
- Ailenin kişiden beklentileri,
- Ailenin sosyoekonomik düzeyi,
- Öğretmenlerin öğrencinin yeteneklerine ilişkin görüşü,
- Çevre etkisi,
- Akademik başarı,
- Arkadaş çevresinin etkisi,
- Mesleklerin getirileri ve iş bulma olanakları,
- Ülkenin ekonomik yapısıdır.
Sağlıklı meslek seçimi sürecinde öncelikli olarak kişinin kendisini doğru tanıması, kişilik özelliklerini, önem verdiği değerlerini, becerilerini ve ilgilerini objektif bir şekilde değerlendirmesi önemlidir. Bu, meslek seçiminin en önemli adımlarından biridir. Sonrasında belirlenen mesleklerden güncel koşullar da göz önünde bulundurularak seçim gerçekleştirilir.
Bu yazımızda kişilik tipleri, ilgiler, yetenek alanları ve mesleki değerler hakkında önemli bilgiler yer almaktadır.
KİŞİLİK TİPLERİ: Kişilik özellikleri söz konusu olduğunda akla Holland’ın kuramı gelir. Bu kurama göre 6 çeşit kişilik tipi vardır:
Gerçekçi Tip: Bu tipte yer alan kişiler diğer insanlarla iç içe olmayı pek tercih etmezler ve bu yüzden buna yönelik mesleklere öncelik verirler. Uygulamalı alanları severler ve maddecidirler. Kişilerarası ilişkileri pek kuvvetli değildir. Somut ve net sonuçlar onlar için önemlidir.
- Kas faaliyeti, motor koordinasyonu gerektiren işler
- Açık havadaki işler
- Mekanik, sistematik çalışmalar
- Nesneler, eşyalar, makineler ve hayvanlarla ilgili etkinlikler içeren meslekler daha baskındır.
Bu kişiler mühendislik, beden eğitimi öğretmenliği, tamircilik, ziraat, orman ve deniz ile ilgili mesleklere daha yatkındırlar.
Araştırmacı Tip: Bu tipte yer alan kişiler çözümleyicidirler, bilimsel yöntemlere önem verirler. Liderlik ve sosyal becerileri pek gelişmemiştir. Bu kişiler bilimin ve matematiğin hakim olduğu, problem çözme becerilerinin kullanıldığı mesleklere daha yatkındırlar.
- Analitik gözlem yapma
- Sistematik deneysel çalışmalar
- Bilimsel çalışmalar
- Fiziksel, biyolojik veya kültürel olguları araştırma içeren meslekler daha baskındır.
Bu kişiler doktorluk, biyoloji, genetik, matematik, fizik, astronomi ile ilgili mesleklere daha yatkındırlar.
Yaratıcı Tip: Bu tipte yer alan kişiler hassas, yaratıcıdırlar ve genelde kalıpları kabul etmezler. Özgürlüğü ve estetiği önemserler. Düzenli bir şekilde bilgi işleme becerileri yoktur. Sistematik olmayan ve yaratıcılık becerilerini kullanmayı gerektiren meslekler bu kişiler için caziptir.
- Estetik faaliyetler
- Tutkulu, bağımsız, sistematik olmayan aktiviteler
- Sanatsal etkinlik ve ürünler yaratma
- Bağımsız, yaratıcı çalışmalar içeren meslekler daha baskındır.
Bu kişiler yazı, resim, tiyatro, müzik, mimarlık ile ilgili mesleklere daha yatkındır.
Sosyal Tip: Bu tipte yer alan kişiler işbirliğine önem verir; sorumlu, anlayışlı ve arkadaş canlısıdır. Kişilerarası ilişkiler onlar için önemlidir. Mekanik ve bilimsel beceriler konusunda zayıftırlar. Sosyal, eğitimsel ve iyileştirici beceriler gerektiren mesleklere yatkındırlar.
- İnsanlarla birlikteliği sağlayan aktiviteler
- Başkalarını eğiterek geliştirmek, yardım etmek
- Başkalarını ikna etme, yönlendirme içeren mesleklere öncelik verirler.
Bu kişiler psikolojik danışmanlık, psikologluk, halkla ilişkiler uzmanlığı, akademisyenlik, öğretmenlik, sosyal hizmetler uzmanlığı gibi mesleklere daha yatkındırlar.
Girişimci Tip: Bu tipte yer alan kişiler hırslıdırlar; kendine güvenleri yüksek, dışadönük ve baskındırlar. Bilimsel yetenekleri pek iyi değildir, politik ve ekonomik başarılara önem verirler. Liderlik becerileri gerektiren mesleklere yatkındırlar.
- Başkalarını ikna etmeye yönelik faaliyetler
- Sosyal, eğlendirici etkinlikler
- Organize edilmiş çalışmalar içeren mesleklere öncelik verirler.
Bu kişiler satıcı, pazarlamacı, politikacı, avukat ve benzeri mesleklere yatkındırlar.
Gelenekçi (Düzenli) Tip: Bu tipte yer alan kişiler metotları ve kalıpları severler. Uygulamalı alanlara eğilimleri vardır. Sanatçılık becerilerinden yoksundurlar. Sistematik düzenleme ve bilgileri işleme gerektiren mesleklere uygundurlar.
- Sistemli, kurallara bağlı aktiviteler
- Nesnelerle ilgili sistematik çalışmalar
- Kayıt tutma, hesaplama, kontrol işlemleri, veri işleme makineleri kullanma içeren mesleklere öncelik verirler.
Bu kişiler muhasebe, banka, finans ve kitapçılıkla ilişkili mesleklere yatkındırlar.
İLGİLER: Kişinin yapmaktan keyif aldığı, davranışının bir karşılığı olmayacak olsa bile yapmaktan kendini alamadığı, yaparken de zamanın nasıl geçtiğini anlamadığı eylemlerdir. İlgiler mesleki doyum ve haz ile yakından ilişkilidir. Yetenek ile birleştiğinde keyifli ve başarılı bir mesleki yaşan sunar. Fakat ortalama düzeyde bir yetenek olmadan sadece yoğun ilgi ile başarı mümkün değildir. Bu mesleki doyumu da zamanla düşürecektir.
Kuder tarafından belirlenen ilgi alanları şunlardır:
Açık Hava: Bu alanda ilgiye sahip insanlar genellikle açık havada çalışmayı gerektiren mesleklere yönelmektedir. Bu ilgi alanıyla ilişkili mesleklerden bazıları şunlardır:
Beden eğitimi öğretmenliği, ziraat mühendisliği, orman mühendisliği, veteriner hekimlik, arkeolog, astronomluk, pilotluk, deniz kaptanlığı, subaylık (deniz, hava, kara), turizm rehberliği, atletizm antrenörlüğü, futbolcu, öğretmenlik (tarım, coğrafya, resim), polislik (toplum, trafik), spor uzmanlığı.
Mekanik- Elişi: Bu alandaki ilgi her türlü alet ve makinenin yapımı onarımı ve işletilmesinden hoşlanıldığı anlamını taşır. Bu ilgi alanıyla ilişkili mesleklerden bazıları şunlardır:
Mühendislikler, pilotluk, piyanistlik, matbaacılık, laboratuvar teknisyenliği, mobilyacılık, marangozluk, aşçılık.
Hesaplama: Bu ilgi alanına sahip kişiler sayılarla işlemler yapmaktan keyif alırlar. Bu ilgi alanıyla ilişkili mesleklerden bazıları şunlardır:
Endüstri mühendisliği, matematikçilik, istatistikçilik, maliyecilik, bilgisayar mühendisliği, fizikçilik, müfettişlik (maliye, gümrük), müteahhitlik, veznedarlık, ölçme ve değerlendirme uzmanı, öğretmenlik (matematik).
Bilimsel: Bu alandaki ilgi çeşitli alanlardaki problemlerle ilgilenmekten olaylar arasındaki ilişkiyi bulmaktan ve yeni bilgiler keşfetmekten hoşlanıldığı anlamını taşır. Bu ilgi alanıyla ilişkili mesleklerden bazıları şunlardır:
Kimyagerlik, doktorluk, dişçilik, biyologluk, psikologluk, sosyologluk, akeologluk, fizikçilik, eczacılık, beslenme uzmanlığı, laboratuar teknisyenliği, veteriner hekimlik, elektrik elektronik mühendisliği.
İkna: Bu alandaki ilgi insanlara fikirlerini kabul ettirmekten onları teşkilatlandırıp idare etmekten ve eşya satmaktan hoşlanıldığı anlamı taşır. Bu ilgi alanıyla ilişkili mesleklerden bazıları şunlardır:
Avukatlık, eğitim yöneticiliği, kamu yöneticiliği, diplomatlık, gazetecilik, öğretmen, hakimlik, kaymakamlık, işletmecilik, müftülük-din görevliliği, turizm işletmeciliği ve otelcilik, işletme mühendisliği, reklamcılık, politikacılık, satıcılık, halkla ilişkiler uzmanlığı.
Sanat: Bu alandaki ilgi elle orijinal eserler (resim, heykel gibi) meydana getirmeye çalışmaktan ve sanat eserlerini incelemekten hoşlanıldığı anlamını taşır. Bu ilgi alanıyla ilişkili mesleklerden bazıları şunlardır:
Mimarlık, ressamlık, şehir ve bölge planlamacılığı, tiyatro oyunculuğu, peyzaj mimarlığı, terzilik, öğretmenlik (edebiyat, sanat tarihi, beden eğitimi), heykeltıraş, aktörlük, fotoğrafçılık, berberlik, boyacılık.
Edebiyat: Bu alandaki ilgi güzel ve edebi yazılar yazmaktan hoşlanıldığı anlamını taşır. Bu ilgi alanıyla ilişkili mesleklerden bazıları şunlardır:
Öğretmenlik (edebiyat, lisan), tercümanlık, gazetecilik, avukatlık, yazarlık, kırtasiyecilik.
Müzik: Bu alandaki ilgi müzik dinlemekten konsere gitmekten bir müzik aleti çalmaktan, müzik parçaları bestelemekten ve müzikçiler hakkında yazılanları okumaktan hoşlanıldığı anlamı taşır. Bu ilgi alanıyla ilişkili mesleklerden bazıları şunlardır:
Öğretmenlik (müzik), Türk sanat müziği sanatçılığı, Türk sanat müziği çalgıcılığı, orkestra şefliği, bestecilik, müzik aletleri akortçuluğu.
Sosyal Hizmet: Bu alandaki ilgi insanlara yardım etmekten onların sıkıntılarını azaltıp mutluluklarına yardımcı olmaktan hoşlanıldığı anlamını taşır. Bu ilgi alanıyla ilişkili mesleklerden bazıları şunlardır:
Sosyal hizmet uzmanlığı, psikolojik danışmanlık ve rehberlik uzmanı, psikologluk, sosyologluk, gazetecilik, eğitim yöneticiliği, doktorluk, diş hekimliği, eczacılık, öğretmenlik, kaymakamlık, fizyoterapistlik, turizm işletmeciliği ve otelcilik, beslenme uzmanlığı, sağlık memurluğu, hemşirelik, politikacılık.
Büro: Bu alandaki ilgi büroda kayıt tutmaktan yazıları dosyalamaktan hoşlanıldığı anlamı taşır. Bu ilgi alanıyla ilişkili mesleklerden bazıları şunlardır:
Kütüphanecilik, muhasebecilik, sekreterlik, bilet satış memurluğu, veznedarlık, büro işçiliği, danışma memurluğu.
YETENEK: Yetenek, kişinin doğuştan getirdiği ve çevrenin etkisiyle gelişebilen veya gerileyebilen, diğer insanlardan bariz olarak daha başarılı olmasını sağlayan doğal yetilerdir. Yetenek, ilgi ile birleştiğinde doyumu ve başarısı yüksek bir kariyer imkanı sunmaktadır. İlginin olmadığı ve sadece yeteneğin olduğu alanlarda başarı olsa bile ilgi yoksunluğundan dolayı doyum olmayacaktır.
Gardner’ın çoklu zeka kuramına göre zeka/yetenek alanları şunlardır:
Sözel-Dilsel Zeka: Bu tür zekâya sahip olan bireyler; yazılı ve sözlü iletişimde bulunurlar, dili etkin kullanırlar, okumayı, anlatmayı, dinlemeyi ve tartışmayı severler, sözel bulmacaları çözer ya da çözmeye meraklıdırlar, kullandıkları her dilin bilincine sahip olarak dili doğru kullanırlar. Yazarak, dinleyerek, anlatarak, mizahı kullanarak kelimelerle oynayarak, iletişimci bir kişilik geliştirerek daha kolay öğrenirler.
Mantıksal-Matematiksel Zeka: Sayılarla düşünme, sayıları kullanabilme ve anlamlandırabilme zekâsı olarak ifade edilir. Bu zekâ boyutuna sahip olan bireyler, bir matematikçi, bir istatistikçi ve bir maliye memuru gibi sayıları etkili bir şekilde kullanırlar. Bir bilim adamı gibi olaylar ve olgular arasındaki neden-sonuç ilişkilerini kolaylıkla kurabilir ve mantık yürütebilirler. Kısaca bu zekâ türünde baskın olan kişiler sayılarla düşünme, hesaplama, sonuç elde etme, sebep-sonuç ilişkileri kurma, problem çözme, soyut düşünme, akıl yürütme, kritik düşünme vb gibi zihinsel işlemleri diğer bireylere göre çok daha doğru, hızlı ve kolay yapabilmektedir.
Görsel-Uzaysal Zeka: Şekil, renk ve resim zekâsı olarak ifade edilen görsel-uzaysal zekâ, çok boyutlu görselleri algılama ve düşünme biçimidir. Resimler ve şekiller düşüncenin aracıdır. Dünyadaki nesne ve olayları doğru olarak kaydetme ve algılama ile ilgilidir. Birey ilk algılamalarına dayalı olarak, bilgileri anlamlandırma ve biçimlendirme çalışmaları yapar. İlgili uyarıcıların eksikliğinde, görsel tecrübelerine dayalı olarak bilgileri yeniden oluşturur. Yani bir anlamda, resimler, imgeler, şekiller ve çizgilerle düşünür ve düşündüklerini anlamlandırarak yapılandırır.
Müziksel-Ritmik Zeka: Müziksel-ritmik zekâ boyutu baskın olan kişiler; müzik dersini severler ve müzik söylerler. Seslere karşı duyarlıdır ve tempo tutarlar. Müziksel etkinliklere katılmaktan zevk duyarlar, müzik parçalarını kolay tanırlar, müzik aleti çalmaktan ve vaktinin önemli bir kısmını müzikle içi-içe geçirmekten zevk duyarlar. Müzisyenler, besteciler, ses kayıt ve düzenleme, söz yazarları, ozanlar, müzik öğretmeni, orkestra şefleri gibi meslek elamanlarında bu zekâ boyutu baskındır.
Bedensel-Kinestetik Zeka: Beden, hareket ve denge zekâsı olarak tanımlanabilir. Bu tür zekâ alanı, koordinasyon, denge, güç, esneklik ve hız gibi bazı fiziksel özelliklerin yanı sıra, dokunsak nitelikteki bazı becerileri de içermektedir. Hareketler, jest ve mimiklerle kendini ifade etme, bir artist ya da aktirist gibi rolünü ustalıkla yapma, zihin ve kaslarını koordineli olarak kullanabilme, bu zekâ boyutuna sahip olan insanların en belirgin özellikleridir. Örneğin bir aktör gibi rolünü oynama, bir cerrah ya da usta gibi ellerini ustalıkla kullanma, bir heykeltıraşın gibi duygu ve düşüncelerini en ince bir şekilde yansıtması bu zekâ yeteneği ile ilgilidir. Yani bedensel zekâya sahip bir insanın herhangi bir işi yapabilmesi ya da yeteneğini gösterebilmesi için vücudunun bütününü ya da bir bölümünü aklı ile bütünleştirerek koordineli bir şekilde kullanması gerekir. Ayrıca bu zekâ alanına sahip bireyler kıpır kıpırdır, yerlerinde uzun süre duramazlar. Herhangi bir işi aktif olarak yapmak isterler.
Bedensel zekâ alanı ön planda olan bireyler, el becerisi gerektiren işlerde başarılıdır. Spor yaparlar ya da sportif etkinliklerle uğraşırlar. Mesleki ve teknik alanlara ilgi duyar ve çalışırlar. Dans ederler ve etmekten büyük zevk duyarlar. Dokunmak ve hareket etmek isterler. Beden hareketlerini ustalıkla kontrol ederler. Organizasyon yapmayı tercih ederler ve çevrelerinde olup biten hareketlere katılmaya karşı duyarlı davranırlar. Sporcular, dansçılar, meslek elamanı beceri işçiler, heykeltıraşlar, sinema sanatçıları, teknik direktörler, cerrahlar bu zekâ türüne baskın olarak sahiptirler. Bu zekâ türüne sahip insanlar, zihinsel-bedensel etkinlikleri birleştirerek, dokunarak, yaparak yaşayarak, hareket ederek, jest ve mimikleri kullanarak, rol oynayarak, drama yoluyla, deneysel çalışmalarla, kinestetik kavramlarla, gezi-gözlem ve inceleme gibi yöntem, teknik ve etkinliklerle daha kolay öğrenirler.
Sosyal Zeka: Bireyler arası zekâ olarak da ifade edilen sosyal zekâ, insanlarla ilişki, iletişim ve uyum zekâsı olarak ele alınabilir. Bireylerin içinde bulunduğu grubun doğal bir üyesi olarak grup içi çalışma, grupla sözlü ya da sözsüz iletişim kurabilme, insanları anlayabilme ve empatik bir iletişim kurabilme bilgi ve becerisini gerektiren zekâ türüdür. Arkadaşlarıyla birlikte olmaktan hoşlanır ve doğal bir lider olarak davranırlar. Başkalarının özelliklerini kolaylıkla tanır ve kabul ederler. Farklı kültür ve yaşam tarzlarına ilgi duyar ve o insanlarla çabuk ve doğru iletişim kurarlar. Arkadaşları çoktur, arar ve aranırlar. Empati yetenekleri gelişmiştir. Yardım etmeye isteklidirler.
İçsel Zeka: Bireysel ya da öze dönük zekâ olarak da ifade edilen içsel zekâ, ben, karakter ve kişilik zekâsı olarak tanımlanabilir. İnsanın kendi duygularını, düşüncelerini, tepkilerini tanıma ve değerlendirebilme becerisini gösteren zekâ alanıdır. Özgürlüğüne düşkün olan bu bireyler, bireysel olarak çalışmaktan hoşlanırlar. Kendisi hakkında düşünmeyi, kendi performansını ortaya koyabilmeyi amaçlar. Bireysel başarıya güvenir ve başkaları ile birlikte çalışmayı tercih etmezler. Özgüven ve öz yeterlikleri yüksek olan insanlarda, bu zekâ boyutu bulunur. Aslında kendini tanıma ve kendisi hakkında sahip olduğu gerçekçi duygu ve düşünceleri ortaya koyabilme yeteneğidir. İçsel zekâ, insanın duygularını, duygularının derecesini, kendini yansıtma ve öz benliğini yansıtma ve özsaygısını ortaya koyma gibi içşel tepkilerini de bilmesidir.
Doğacı Zeka: Doğa, çevre ve canlı zekâsı olarak tanımlanabilir. Doğacı zekâ, insanların çevresindeki bitki ve hayvanları fark ederek onlarla ilgili sınıflamaları yapabilme, duygu ve düşüncelerini ortaya koyabilme zekâ alanıdır. Doğacı zekâ alanına sahip insanlar doğada araştırma inceleme yapmayı severler. Doğadaki tüm varlıklara ilgi duyarak, kendi varlıklarının nedenini düşünürler. Sağlıklı bir çevre oluşturma bilincine sahiptirler ve çevredeki doğal kaynaklara, hayvanlara, bitkilere ve cansız varlıklara karşı meraklıdırlar.
MESLEKİ DEĞER: Mesleki değer, bireyin kişisel değerlerine ve beklentilerine yönelik meslekte bulmayı umduklarıdır. Değerlerin oluşmasında aile yapısı, kültür, çevre, medya gibi unsurlar etkilidir. Değerler meslek seçiminde olmazda olmaz faktörlerdendir bu yüzden bireylerin kendini tanımaları ve önem verdiği değerlerin hangileri olduğunu belirleyebilmeleri kritik önem taşımaktadır.
Birçok mesleki değer vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:
- Yeni yaşantılara açıklık
- Mesleki gelişime açık olma
- Yaşam boyu öğrenme
- Yaratıcılık
- İnsanlarla çalışma
- Takım çalışması
- Maddi kazanç (maaş, prim)
- Liderlik
- Özerklik
- Fiziksel zorluk ve üstesinden gelme
- Teknolojinin kullanılması
- Rekabet
- Başkalarına yardım etme
- Düzenli hayat
- Sık seyahat
- Şöhret
- Heyecan/macera
- Statü
- Çalışma saatlerinde esneklik
- İstediği yerde yaşama
SONUÇ OLARAK…
Meslek seçimi insanın yaşamı boyunca vereceği en önemli kararlardan biridir. Geri dönülmez bir yol olmasa da muhtemelen kişinin uzun yıllar seçtiği meslek için emek gösterecek olması meslek belirleme sürecini kaygı verici kılabilmektedir. Burada hedefin belirlenmesi ve hedefe giden yolun basamaklara bölünmesi kaygıyla baş etmede etkili olacaktır. Hedef belirlenirken kişinin dört faktörü (kişilik, ilgi, yetenek ve değer) de eşit önemde görerek yaklaşması, seçebileceği meslekleri dördünün de eleğinden geçirerek kalan mesleklerden seçim yapması doğru bir yöntem olacaktır. Sonrasında seçilen mesleğin gerekleri, mesleğe götüren yollar araştırılarak yola devam edilmelidir. Kaygı azaltma yöntemi olarak seçilen meslek uzun vadeli hedef olarak görülmeli ve gidilecek yol kısa vadeli hedeflere bölünmelidir. Bu sürecin her bir adımı için rehberlik servisinden yardım alınabileceği unutulmamalıdır.
KAYNAKÇA
Özkan, H. H. (2007). Çoklu zeka kuramı ve eğitim programı öğeleri ilişkisi. e-Journal of New World Sciences Academy 3 (2), 332-344.
Yeşilyaprak, B. (?), Özellik-faktör ve Holland’ın kuramları
Gören, H. (?), Meslek ve ilgi yetenek değerler ilişkisi
Kuder İlgi Alanları Tercih Envanteri
